Ιστορικό
ΟΝΟΜΑΣΙΑ - ΜΕΤΟΝΟΜΑΣΙΑ
Η πρώτη πληροφορία που έχουμε για την ονομασία του χωριού είναι του Πουκεβίλλ, γάλλος περιηγητής. Η κωμόπολη στην Τουρκοκρατία υπήρξε έδρα Αγά και γι? αυτό αναφέρεται με το όνομα Αγάς.
Η λέξη Αγάς ετυμολογικά προέρχεται από το τουρκικό Aga και σημαίνει Τούρκος αξιωματούχος, άρχοντας, πρόκριτος. Το όνομα αυτό η κωμόπολη το κράτησε μέχρι το 1904, όπου μετονομάστηκε σε Σπερχειάδα.
Στο Αγά ήταν έδρα Δήμου και δήμαρχος ήταν ο Νίκος Κρίκος. Ο Ν. Κρίκος είχε τότε προτείνει την αλλαγή της ονομασίας της κωμοπόλεως από Αγά σε Σπερχειάδα και επικράτησε η άποψή του.
Υπάρχουν δύο εκδοχές ως προς την προέλευση του νέου ονόματος τις οποίες και παραθέτουμε.
Ο Π. Τσιώνης και η Μ. Κωνσταντίνου αναφέρουν ότι το όνομα το έλαβε από την αρχαία πόλη Σπέρχεια ή Σπερχειαί.
Ο Τ. Παπαναγιώτου γράφει ότι το όνομα της κωμοπόλεως μας θυμίζει την πόλη των Αινιάνων Σπέρχεια, η οποία τοποθετείται δυτικότερα. Είναι όμως πολύ πιθανόν να οφείλεται στον Σπερχειό ποταμό.
Στον "Οδηγό της Ελλάδος", έτος 1918-19, διαβάζουμε ότι πήρε το νέο όνομα από τον Σπερχειό ποταμό.
Πολλοί πιστεύουν ότι η κωμόπολη πήρε το όνομά της από το ομώνυμο ποτάμι. Είναι πολύ πιθανό και η αρχαία πόλη Σπέρχεια ή Σπερχειαί να ονομάστηκε έτσι από το Σπερχειό που κυλούσε πολύ κοντά της.
ΚΤΙΣΗ
Σύμφωνα με την τοπική παράδοση η Σπερχειάδα (Αγά τότε) χτίστηκε αρχικά στη θέση "Παλιοχώρι", 2 χλμ. βόρεια του σημερινού οικισμού. Η τοπική παράδοση αναφέρει ότι το Αγά κτίστηκε στα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Η παράδοση θέλει σαν πρώτους κατοίκους της τους Σουλιώτες που μετά την άλωση του Σουλίου από τον Αλή Πασά, θέλοντας ν' αποφύγουν τα αντίποινα των Τουρκαλβανών, εκπατρίστηκαν. Μια ομάδα τους πέρασε στην Πίνδο κι έφτασε στα Άγραφα. Από εκεί εγκαταστάθηκαν στην Ευρυτανία, μα αναζητώντας πρόσφορο έδαφος προτίμησαν τη Δυτ. Φθιώτιδα, την τοποθεσία Παλιοχώρι, βόρεια της σημερινής Σπερχειάδας.
Ο Γάλλος περιηγητής Πουκεβίλλ μας πληροφορεί ότι γύρω στα 1810 υπήρχε το χωριό Agas με πληθυσμό 20 οικογένειες. Ήταν τα καλυβόσπιτα των γεωργοκτηνοτρόφων - κολλήγων στα κτήματα του Αγά.
Με την επανάσταση του 1821 οι κολλήγοι έκαψαν την Κούλια των Τούρκων και αποτραβήχτηκαν με τις φαμίλιες τους στην επάνω Φτέρη, εντάχθηκαν με άλλους αγρότες στα διάφορα καπετανάτα και πολεμούσαν τους κατακτητές. Μετά την απελευθέρωση κατοίκησαν στους πρόποδες του βουνού, βόρεια του ναού του Αγίου Νικολάου.
Εκεί χτίστηκε απ' την αρχή πλέον η σημερινή Σπερχειάδα. Τα ερείπια του σχολείου που χτίστηκε το 1845 και που σώζονται ακόμα, ο παλιός Άγιος Νικόλαος που σύμφωνα με την παράδοση κτίστηκε το 1836 και το παλιό νεκροταφείο επιβεβαιώνουν τα παραπάνω.
Εκείνα τα χρόνια χτίστηκαν και οι οικισμοί Καληγά και Κουφόδεντρα, σύμφωνα με τις υπάρχουσες πληροφορίες. Τους οικισμούς αυτούς τους συναντάμε για πρώτη φορά το 1835, με το σχηματισμό του Δήμου Σπερχειάδας.
Με την πάροδο του χρόνου τα νέα σπίτια χτίζονταν βόρεια του Αγίου Νικολάου. Γύρω στα 1900 το χωριό εκτεινόταν από τον Άγιο Νικόλαο μέχρι και το μέσον περίπου της Λεωφόρου Νικολάου Κρίκου. Από εκεί και κάτω υπήρχαν λυγαριές που σιγά σιγά ξεριζώνονταν για να γίνουν οικόπεδα.
Στη διάρκεια της Κατοχής η κωμόπολη καταστράφηκε ολοκληρωτικά. Στις αλλεπάλληλες γερμανικές επιδρομές ανατινάχθηκαν ή πυρπολήθηκαν όλα σχεδόν τα σπίτια. Στην επιδρομή της 18ης Ιουνίου 1944 ανατινάχθηκαν οι 2 εκκλησίες, πυρπολήθηκαν 489 σπίτια, ενώ 10 καταστράφηκαν μερικώς.
Η καταστροφή συνεχίστηκε και στη διάρκεια του Εμφυλίου. Το 1950, εργολάβος ανέλαβε την αποκατάσταση των ζημιών. Όμως σωματεία και οργανώσεις της Σπερχειάδας με τηλεγραφήματα προς την Κυβέρνηση παρακαλούσαν να ρυθμίσει το ζήτημα της ανοικοδόμησης των σπιτιών που έκαψαν Γερμανοί με αυτοστέγαση. Ζητούσαν την κατάργηση του εργολάβου και την κατάθεση του ποσού που προοριζόταν για κάθε πυροπαθή οικογένεια στην Εθνική Τράπεζα.
Εκείνη την περίοδο άρχισε και η κατασκευή σπιτιών στην τοποθεσία "Πυρήνες" με χρήματα του "Σχεδίου Μάρσαλ" για τη στέγαση οικογενειών πολύτεκνων και θυμάτων πολέμου, που δεν είχαν σπίτια ή που καταστράφηκαν εντελώς.
Τα σχέδια των οικοδομών και των μικρών τεχνικών έργων γίνονταν από εμπειροτέχνες μηχανικούς. Τη δεκαετία του '50 ο οικισμός επεκτάθηκε προς το Ψυρρί και τη δεκαετία του '70 άρχισε η κατασκευή σπιτιών στον οικισμό Καναλιώτικα.